#2 Het ritme van regulatie

De ondertitel; het ritme van regulatie geeft zo mooi weer waarom dit boek mij zo onwijs boeit. Al 20 jaar ben ik werkzaam in de zorg voor mensen met Ernstige Verstandelijke en Meervoudige Beperkingen en steeds weer wordt ik geraakt door het pure contact dat er kan zijn tussen deze mensen en de mensen in hun omgeving. Als dit contact tot stand komt is dit een prachtig voorbeeld van het ritme van regulatie.

In dit artikel zal ik niet uitleggen wat de Polyvagaal theorie precies is, wil je daar meer over weten, zoek dan Stephen Porges eens op. Het boek van Deb Dana is zeer goed leesbaar met een praktische insteek, dus die kan ik van harte aanbevelen als je interesse gewekt is.

Contact

In mijn vorige artikel over de kunst van het contact schrijf ik al dat het ´gesprek´ tussen mensen met een ernstige verstandelijke beperking soms meer op een dans lijkt dan op een ´normale´ conversatie. Het ritme in dat gesprek wordt bepaald door de connectie die de twee gesprekspartners voelen. En dat vanzelfsprekende vloeiende ritme kan je o.a. verklaren door het concept co-regulatie. En je zou kunnen zeggen dat het 'gesprek' veel meer gevoed wordt door neuroceptie dan door perceptie. Laten we die 2 begrippen neuroceptie en co-regulatie eens verder uitdiepen.

Neuroceptie

Dit is de door dr. Porges bedachte term om de wijze te omschrijven waarop ons autonome zenuwstelsel reageert op innerlijke, externe en relationele signalen van veiligheid en gevaar. Anders dan perceptie is dit een vorm van 'ontdekken zonder bewustzijn'. Porges spreekt over een subcorticale ervaring die zich diep onder het domein van het bewuste denken afspeelt.

Co regulatie

Co-regulatie is een biologische noodzaak om in leven te kunnen blijven. Door onze autononome toestanden op elkaar af te stemmen, voelen we ons veilig genoeg om ons met anderen te durven verbinden en vertrouwensrelaties op te bouwen.

In de trainingen die ik geef, leg ik co-regulatie altijd aan uit aan de hand van dit voorbeeld:

Iedereen kent wel de situatie dat een baby'tje onbedaarlijk aan `t huilen is en alles wat de moeder doet lijkt niet te helpen, ze loopt verwoed heen en weer `t kindje te wiegen en het kind gaat steeds harder huilen. Ondertussen is `t kind helemaal overstuur en de moeder behoorlijk gestrest. Dan komt de buurvrouw binnenlopen en die overziet de situatie en zegt: "Geef mij dat kind maar eens even". En prompt valt `t kind uitgeput in haar armen in slaap.

Dit is een heel duidelijk voorbeeld van hoe de stress van de moeder overslaat op het kind en dat ze samen de situatie in stand houden. Ze zijn beide besmet door de stress, dit is co-regulatie. Pas als er een ander binnenkomt en ingrijpt, een persoon die niet bevangen is door de spanning van het moment lukt `t ze om er uit te komen.

Het belang van deze begrippen in het werken met mensen met EVMB

Bij mensen met een ernstige verstandelijke beperking zal er veel van het begrip en onbegrip van de wereld om hen heen lopen via de neuroceptie aangezien er van perceptie lang niet altijd sprake kan zijn. Het is dus ontdekken zonder bewustzijn dat ze doen, zonder dat ze daarbij geholpen of gehinderd worden door perceptie. De gevoeligheid voor de spanning of ontspanning bij de personen in hun omgeving zijn dan ook leidend voor hun gevoel van veiligheid. Middels co-regulatie zijn ze in staat zich veilig te voelen. Een voorbeeld:

Axel is een man met ernstige vergroeiingen, zijn lijf doet vaak pijn. Als hij pijn heeft hoor je hem jammeren en kreunen. Daarbij heeft hij een verwilderde blik in zijn ogen. Axel is snel benauwd en raakt vaak in paniek. Begeleiders willen hem graag helpen, maar zitten vaak met hun handen in `t haar. Het enige wat ze kunnen doen op zo`n moment is rustig bij hem zijn, zorgen dat hun eigen stress verdwijnt en er zo voor zorgen dat Axel kalmeert. Samen zijn troost hem.

Bewust inzetten van co-regulatie in de zorg

Niet alleen spanning maar ook ontspanning is “besmettelijk”. Je kunt je bedenken dat het daarom belangrijk is dat zorgverleners sensitief zijn voor hun eigen stress-signalen en weten hoe ze zich actief weer kunnen ontspannen voordat ze opnieuw contact maken met de mensen waar ze zorg voor dragen. Af en toe gedurende je werkdag rust nemen en inchecken bij jezelf: "hoe voel ik me nu?" en "hoeveel energie heb ik nog? zijn belangrijke reflectieve vragen die een zorgverlener zich eigen zou moeten maken. Daarnaast is het ook belangrijk dat collega`s plezier hebben met elkaar, dat is namelijk ook 'besmettelijk' op neuroceptie niveau. Denk maar eens aan een dienst die heel lekker liep, waarschijnlijk had je het gezellig met je collega`s en voelde je je op je gemak en straalde jullie dat uit naar de mensen waar je zorg voor droeg en dat zag je terug in hun ontspanning of plezier.

Het ritme van regulatie

Dit wetende kun je bewust aan de het werk via het concept van co- regulatie, door actief je eigen ontspanning in te zetten in begeleidingssituaties. Je bent dan actief bezig om het klimaat te verbeteren voor de persoon met de verstandelijke beperking, die hij/zij via neuroceptie oppikt.

Hoe mooi zou het zijn als het ritme van regulatie de muziek zou zijn waarop begeleiders en mensen met een verstandelijke beperking zouden "dansen". Ik zie het helemaal voor me, jij ook?

Annemiek